Over de definitie(s)

Op deze pagina zal je regelmatig de term logistiek of onderwijslogistiek tegenkomen. Als ik vandaag de dag op deze term Google, vind ik welgeteld 21.300 hits. En daar zal deze website er t.z.t. vast een aantal aan toevoegen. De term is nog niet zo heel erg oud, het concept zeker wel. Voor een goede definitie ga ik zelf eigenlijk altijd naar de webpagina’s van organisaties zoals Kennisnet, MBO Digitaal of Surf. Laten we die er daarom maar even bij pakken.

MBO Digitaal schrijft op haar website:

“Onderwijslogistiek is het op een passende en effectieve manier bij elkaar brengen van de leervraag van de student en het leeraanbod van de mbo-instelling. De instelling moet daarbij een balans vinden tussen studeerbaarheid, doceerbaarheid, organiseerbaarheid en betaalbaarheid.”

Hier wordt dus in de definitie ook verwezen naar de balansdriehoek SDOB die ik op deze website beschreef in een aparte blog. Dezelfde definitie wordt door Kennisnet gegeven, aangezien zij deze in een project samen hebben gedefinieerd.

SURF hanteert de volgende definitie bij de community onderwijslogistiek:

Onderwijslogistiek is het geheel van processen, systemen en informatiestromen die het mogelijk maakt dat het onderwijs van onderwijsinstellingen gestroomlijnd verloopt. Onderwijslogistiek bewaakt de samenhang tussen processen, systemen en informatiestromen in de gehele cyclus van onderwijsontwikkeling tot en met diplomering.

Ik vind dat er in beide definities aspecten zitten die de juiste snaar raken. Waar bij MBO Digitaal en Kennisnet de focus echt op de student ligt, is bij SURF de focus meer op het proces en de samenhang. Dus enerzijds ligt de nadruk op het wat, en anderzijds op het hoe. Interessant genoeg zie je diezelfde twee elementen ook terug in de definitie die de VanDale geeft voor het woord logistiek:

Dus zowel het wat (de student en het aanbod) als het hoe (de processen, systemen en de samenhang) zijn van belang. Dat SURF ook de hele cyclus benadrukt, van ontwikkeling tot diplomering, blijkt ook duidelijk uit het onderwijslogistiek model dat SURF ontwikkelde. Zie hieronder voor een afbeelding van dat model. In een ander blog ga ik dieper op dit model in. De afbeelding toont dat onderwijslogistiek nauw verweven is met alle onderdelen van een onderwijsorganisatie.

De student en ontbijtgranen

Ik hoef geen nieuwe of betere of geïntegreerde versie te schrijven. Ik denk dat een metafoor wellicht het beste werkt. In zekere zin is er namelijk best een goede vergelijking te maken met de student die een onderwijsprogramma of opleiding kiest en jij die een product uit de schappen van de supermarkt kiest. Laten we voor het gemak er vanuit gaan dat jij als consument een pak ontbijtgranen wil kopen.

De aankoop

Je kiest voor de ontbijtgranen om twee redenen. Enerzijds koop je het product voor een primaire behoefte: het is voedsel. Anderzijds koop je specifiek dat product om persoonlijke redenen (smaak, budget, formaat, merk, gezondheid). Zo is het ook met een student die onderwijs kiest. De student wil primair wat leren, om een vak te leren of om kennis op te doen. Daarnaast kiest de student dan het programma om persoonlijke redenen (onderwerpen, ervaring, locatie, niveau, duur, arbeidskansen).

Als school of aanbieder van de ontbijtgranen (de supermarkt) wil je dat een student volop te kiezen heeft. Zo heeft een supermarkt niet alleen heel verschillende producten (appels, ontbijtgranen, toiletpapier) maar kun je ook die keuzes steeds wat meer personaliseren. Zo kun je in een grote supermarkt misschien van het type ontbijtgranen wel 40 verschillende soorten kiezen. In een buurtsuper zijn dat er aanzienlijk minder maar zelfs daar valt vaak nog te kiezen. Het flexibiliseren waar we nu volop mee bezig zijn in onderwijs is daarmee vergelijkbaar. Binnen een school wil je niet alleen een opleiding kunnen kiezen (het product) maar ook daarbinnen wil je variatie die beter aansluit bij de persoon.

De logistiek

Nu terug naar de logistiek van de ontbijtgranen. De supermarkt wil het aanbieden aan jou als klant, maar moet deze granen ook ergens inkopen. Ze moeten ook van die inkoopplek naar de supermarkt verplaatst worden, op het juiste moment, met de juiste hoeveelheid tegelijk. Ook moeten er medewerkers zijn die de producten op de juiste plek zetten en zorgen dat de consument ze kan vinden, kan oppakken en kan meenemen. Er moeten winkelwagentjes zijn en kassa’s om de producten af te rekenen. Bij de kassa moet bekend zijn wat het product kost en wie het mee wil nemen. Zonder immoreel gedrag te stimuleren is dit een plek waar de vergelijking misschien niet helemaal op gaat. Je wil immers dat pak ook echt mee naar huis nemen, om aan die primaire behoefte te voldoen. De ‘diplomering’ dat je ook echt hebt voldaan aan alle voorwaarden om dat pak te mogen nuttigen vind je in de vorm van een kassabon. Voor onderwijs is juist die diplomering ook echt cruciaal. Je wil iets waaruit blijkt dat je dat product genuttigd hebt. Je wil aan kunnen tonen wat het is en welke smaak het heeft en waarom het zoveel gekost heeft.

Wat er aan vooraf ging

De logistiek van producten, de consument en van de student en de onderwijsinstelling zijn nog veel complexer. Een supermarkt of onderwijsinstelling moet bepalen wat ze precies allemaal willen aanbieden en onder welke voorwaarden. Ze moeten die producten inkopen en zorgen voor een continue aanbod. Ze moeten de kwaliteit van dat aanbod borgen en ze moeten zorgen dat het altijd beschikbaar is. Ze moeten concurreren met andere aanbieders en zorgen middels marketing dat de consument voor hen kiest. Ze moeten zorgen dat er genoeg ruimte is voor het aanbod dat ze willen bieden, en genoeg budget. Er moet voldoende personeel zijn om al het aanbod op de juiste manier te tonen en om er voor te zorgen dat er op de juiste manier producten worden ‘gekocht’. En dat personeel moet er altijd zijn wanneer de instelling open is en op drukke momenten is er ook meer personeel nodig. De producten zelf moeten ook gemaakt worden. Er moet iemand nadenken over wat er nodig is en waar de consument behoefte aan heeft. Er moet iemand nadenken over wat goed voor ons is als maatschappij en er moet iemand stickertjes opplakken met een ‘nutriscore’. En dan moet er ook nog gecontroleerd worden, geregistreerd, en moet het allemaal kloppend zijn. Zodra er een product uit gaat kan er direct een nieuw product besteld worden. Want in een ideale wereld is de hele keten met elkaar gekoppeld. En wordt er bij de verkoop van elk pak (natuurlijk heb je -net als ik- voor chocolade gekozen) al direct met de producenten van cacao en granen gebeld om een nieuwe lading te maken om zo de logistieke keten volledig te laten doorstromen.

Uitsmijters

Ik kon niet kiezen wat de beste uitsmijter zou zijn van dit stuk waarbij ik heb geprobeerd toe te lichten wat onderwijslogistiek is. Je mag daarom kiezen of je er één, of twee, of geen leest. De eerste is om nog even lekker na te denken over de gevolgen. En de tweede is voor een feel-good-einde.

Uitsmijter 1: maaltijdpakketten

Maaltijdpakketten zijn echt lekker handig. Alles zit bij elkaar, je hoeft het soms alleen nog maar in een pan te gooien. Je kunt een maaltijdpakket eventueel aanvullen of hier en daar een onderdeel vervangen. Maar doorgaans doe je dat niet, want het is nu eenmaal lekker makkelijk.

In het onderwijs bieden we nu nog vooral maaltijdpakketten aan. Maar sommige studenten willen geen vlees of extra groente. En andere studenten willen meer variatie. En weer een ander wil drie pakketten met elkaar combineren en de rest het liefste weggooien. Opleidingen hebben maaltijdpakketten omdat ze een gelijke waarde hebben, omdat ze eenvoudig aan te bieden zijn, omdat het pakket nu eenmaal een succes is. Ze willen nu meer richting individuele producten, met een recept erbij om er voor te zorgen dat dat succes er toch komt. Met een weegschaal erbij om te kijken of het totale gewicht nog klopt. En zo voorts. Een hele uitdaging dus, dat flexibiliseren.

Uitsmijter 2: de BTW

Als je je granen hebt gekocht dan betaal je ook een stukje BTW. Hier gaat de vergelijking niet op. Deze belasting komt namelijk uiteindelijk goed terecht. Daar heeft het onderwijs wat aan, en daarmee de consument, jij zelf dus.